Madhumakshika palan | मधमाशी पालन

Madhumakshika palan ( मधमाशी पालन ) व्यवसाय का व कसा करावा ? ह्या व्यायसायातून होणारे फायदे , मधमाशांच्या जाती, मधमाशांची वसाहत, मध व इतर माहिती.

मध ही निसर्गाने मानवाला दिलेला अनोखी भेट आहे. मध हा साखरेपेक्षा अतिशय गुणकारी असतो. मध हे आयुर्वेदात अनुपान म्हणून सर्रास वापरले जाते. अतिशय गुणकारी तसेच अष्टपैली, औषधी अशा शब्दात मधाचे महत्व वर्णन करता येईल. निसर्गाच्या या अपूर्व देणगीत ग्लुकोज, लोह, कॅल्शियम, मॅग्नेशियम व मॅगनीज असे उपयुक्त घटक सामावलेले असतात. तसेच ऍमिनो आणि इतर उपयुक्त ऍसिड सापडतात. मधात पुष्टीदायक आणि औषधी गुणधर्म बरेच आहेत. मध अर्धपारदर्शक, सोनेरीलालसर रंगाचा, गॉड व काहीसा तुरट चवीचा सुगंधी पदार्थ आहे. मधामुळे वस्तू बराच काळ टिकते. मधात ग्लुकोज, फ्रुटोज व सुक्रोज या साखर असतात. ग्लुकोजही साधी, नैसर्गिक साखर आहे. ती प्राणवायू साठवून धरते. थकव्याने तिची जागा लॅक्टिक व इतर आम्ले घेतात. फ्रुटोज व सुक्रोज या साखर आहेत. ती प्राणवायू साठवून धरते. फ्रुटोजचे ग्लुकोजपेक्षा सहज स्फटिक बनतात व ते स्नायूंची बांधणी करतात.मध हा पिष्टमय पदरथ असल्याने, त्यापासून शरीराला ऊर्जा मिळते. रोज सकाळी एक चमचा मध व अर्ध्या लिंबाचा रस गरम पाण्यातून घेतल्यास मलावरोध व अत्यआम्लता बारी होते. मधामुळे रक्तात हिमोग्लोबिन तयार होते. मध जंतुनाशक आहे, त्यामुळे जखमा व व्रण होणाऱ्या रोगात मध बाहेरून लावला जातो. तोंड आतून निरोगी रहावे म्हणून दातांवर व हिरड्यांवर मध लावतात. मधामुळे जठराचे आरोग्य नीट राहते व अन्नपचनाला मदत होते. मधाचा वापर करून शरीराची एनर्जी वाढविता येते. तसेच मधाचा उपयोग अन्नपचनासाठी होतो या मधाचे हजारो उपयोग आहेत. असा हा बहुपयोगी मध मानवाला जवळ जवळ फुकट मिळतो. मधाच्या या उत्पादनासाठी मधमाशा पालन हा एक उत्कृष्ट ग्रामोद्योग आहे. या उद्योगांमध्ये जागा, इमारत, वीज, पाणी याबाबीवर गुंतवणूक करण्याची गरज नसते, यामध्ये पूर्णतः देशी तंत्रज्ञान वापरता येते. तसेच हा व्यवसाय लहानांपासून थोरांपर्यंत सर्वांनाच करता येतो. या व्यवसायाचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे हा व्यवसाय शेती व फळबागायतीला पूरक असून इतर कोणत्याही उद्योगाशी निगडित नसतो. मधमाशांमुळे शेतीपिकांमध्ये परागीभवन होऊन शेतीपिकांच्या एकेरी उत्पादनात वाढ होते. तसेच यातून मोठ्या प्रमाणात रोजगार निर्मिती उपलब्ध होऊ शकते. या उद्योगात वापरात येणाऱ्या रोजगारी (मधमाशा ) या अल्पदरात उपलब्ध होतात. तसेच इतर कच्चामाल ( फुलातील परागकण ) फुकट मिळतो.

Madhumakshika palan व्यवसाय यातून मिळणारे फायदे.

1. शुद्ध मधाचे उत्पादन
2. शुद्ध मेणाचे उत्पादन
3. परागीभवनामुळे शेती व फळ बागायती पिकांच्या उत्पादनात वाढ.
4. प्राग, मधमाशांचे विष संकलन .
5. रॉयल जेली संकलन.
6. मधमाशांचे संरक्षण व संवर्धन.
7. पर्यावरणाचा समतोल राखण्यासाठी मदत.
8. नैसर्गिक संपत्तीचे जतन.

मधमाशांच्या जाती : Honey bee farming information in marathi

1. आग्या मधमाशा
   भारतात समुद्र सपाटीपासून ३,५०० फूट उंचीच्या प्रदेशात या मधमाशांची मोहोळ आढळतात. आग्या माश्या ५ ते ७ फूट लांब व २ ते ४ फूट उंच एवढ्या आकाराचे पोळे डोंगराच्या कड्यावर उंच इमारतीवर, झाडावर किंवा पुलंच्या खाली अशा अवघड ठिकाणी उघड्यावर बांधतात. पोळ्याची जाडी ३.६ से. मी. असते. या माशा आकाराने सर्व मधमाशांमध्ये सर्वात मोठ्या असतात. कामही भरपूर करतात. या चांगल्यापैकी मध गोळा करीत असल्या तरी त्यांच्या रंगीत स्वभाव, ऋतुमानाप्रमाणे व खाद्याच्या उप्लब्धतेनुसार स्थलांतर करणे व उघड्यावर पोळे बांधणे या सवयीमुळे आधुनिक मधपेट्यामध्ये व्यावसायिक दृष्ट्या त्यांचे संगोपन करून मध गोळा करणे शक्य होत नाही. या मधमाशा मकरंद व पराग गोळा करण्यासाठी २ ते ३ किलोमीटर परिसरात जातात. प्रगती भवनासाठी या मधमाशांचा चांगला उपयोग होऊ शकतो.
2. फुलोरी मधमाशा
   या जातीच्या मधमाशा भारतात सर्वसाधारणपणे सगळीकडेच समुद्रसपाटीपासून १,००० फूट उंचीपर्यंतच्या प्रदेशात आढळून येतात. या माशा आपले लहानसे पोळे झुडपात कुंपणात किंवा अशाच प्रकारच्या सुरक्षित सावलीच्या ठिकाणी उघड्यावर बांधतात. पोळे सर्वसाधारणपणे ६ ते ९ लांब व ४ ते ८ इंच उंच असते. या माशा आकाराने लहान असतात. पोळ्याची जाही १.८ से. मी. असते. कामकरी माशांच्या नारंगी अंगावर पाठीमागच्या निम्या भागावर काळे – पांढरे पट्टे असतात व नराच्या अंगावर धुरकट करड्या रंगाचे सूक्ष्म केस असतात. स्थलांतर करणेची प्रवृत्ती, मध गोळा करण्याची पात्रता व या उजेडात राहत असल्याने व्यावसायिक दृष्ट्या आजतरी त्यांना फारसे महत्व नाही. परागीभवनासाठी या मधमाशांचा उपयोग होऊ शकतो. खाद्य गोळा करण्यासाठी वसाहतीपासून १/ २ ते १ कि. मी. पर्यंत जातात.
3. पोयाच्या मधमाशा:
   आकाराने सर्वात लहान व नांगी नसणाऱ्या या माशा झाडाच्या ढोलीत मेण (झाडावरील चिकटण्यासारखा पदार्थ ) यांच्या पासून अंड्याच्या आकाराच्या गोल लांबट पोळे बांधतात. त्या काळसर रंगाच्या असतात. या चव घेत नाहीत. मात्र स्व – संरक्षणासाठी नाक, कान व केस यामध्ये घुसतात. या माशा अत्यल्प मध गोळा करतात व तो त्यांना खाणेसाठी वापरत असल्याने व्यावसायिकदृष्ट्या त्याचा उपयोग होत नाही. मात्र परागीभवनासाठी यांचा चांगला उपयोग होतो.



4. एलिप्स मेलिफेरा:
   या युरोपियन मधमाशा आहेत. जगात याच मधमाशांच्या वसाहतीचा विस्तार मोठ्या प्रमाणात झाला आहे. या आकाराने लहान व सातेरी मधमाशांपेक्षा मोठ्या असतात. या मधमाशा झाडाच्या ढोलीत, दगडाच्या कपारीत, जमिनीत सात ते धापोले समांतर रेषेत बांधतात. एक पोळ्याचा आकार २५ से.मी. ते ४५ से.मी. असतो. पोळ्यांची जाडी २. से.मी. असते. त्या गृहत्याग करून जात नाही. अंधार एकाच ठिकाणी जास्त दिवस राहण्याची सवय असल्याने त्यांचे कृत्रिम पालन केले जाते. भारतामध्ये या मधमाशांच्या वसाहती युरोप मधून आयात करून आणलेल्या आहेत. या मधमाशांपासून प्रतिवर्षी सरासरी २५ ते ४० किलोग्रॅम मध मिळते. काही ठिकाणच्या मधपाळांनी याच वसाहती पासून ७० ते ८० किलोग्रॅम मध गोळा केलेले आहे. या मधमाशांच्या वसाहती ठेवणे करीता लँगस्ट्रॉथ १० फ्रेमी मधपेट्या वापरल्या जातात.
5. सातेरी मधमाशा
   यांना सातपुडा मधमाशा असेही म्हणतात. या माशांच्या वसाहती झाडाच्या ढोलीमध्ये, कड्या कपारीच्या छोट्या गुहांमध्ये किंवा मुंग्यांचे वारूळ अशा ठिकाणी अधारी जागेत ठराविक अंतरावर एकाला एक समांतर असे १ ते ८ पोळे बांधतात. या स्वभावाने शांत असून क्वचित स्थलांतर करतात. एका पूर्ण वाढलेल्या वसाहतीमध्ये २० ते ३० हजार कामकरी माशा असतात. या मधमाशांच्या पोटाच्या भागावर पिवळसर पट्टे असतात. पोळ्याचा आकार २० से.मी. असतो. त्या वसाहतीपासून १ ते १.५ कि.मी. पर्यंत खाद्य गोळा करणेसाठी जातात. या वसाहती अंधारात राहतात. त्यामुळे त्यांचे कृत्रिम पेटित पालन करता येते. सातेरी वसाहती पासून प्रतिवर्षी ४ ते १० किलोग्रॅम मध मिळते.