शेतीसाठी प्राकृतिक किटकनाशक

प्राकृतिक कीटनाशक म्हणजेच प्राकृतिक अनुसंधानांचा वापर करून कीटकाणांचे नियंत्रण करणारी विधींचे अर्थात शेतीमध्ये कीटप्रबंधन करणारी पद्धती आहे. या पद्धतींमध्ये कीटाच्या वृद्धीसाठी असारखे आहे, तर किंवा कीटकांच्या नियंत्रणासाठी वापरलेले तंतु, पौष्टिक, आणि इतर उपायांचा वापर करून केलेले तंतु, पौष्टिक, आणि इतर उपाय आहे. अधिकांश शेतकऱ्यांनी हेक्टरींमध्ये विविध प्रदेशांमध्ये विविध फसळं उत्पन्न करून त्या फसळांचे व्यापक प्रकरणे वापर केलेली आहे. या उपायांचे एक मुख्य उद्दीप असते – कीटनाशकांना वापरकरून कीटाचे नियंत्रण करणे, त्यांचे पर्यायी प्रतिसादांचे निर्माण करणे, आणि शेतीमध्ये संतुलित पर्यायी प्रदान करणे.
प्राकृतिक कीटनाशक वापरण्याचे एक सर्वांगीण उपाय म्हणजेच प्राकृतिक वातावरणातील प्रतिसादांचा उपयोग करणे. त्यामुळे कीटाच्या नियंत्रणासाठी किंवा त्यांची वृद्धी रोकण्यासाठी नुकताच प्रतिसाद उपलब्ध होतात.

सर्व धान्य, कडधान्य, भाज्या, फळे, फुले यांच्या दैनंदिन बाजार भाव जाणून घेण्यासाठी येथे क्लिक करा.

प्राकृतिक समीकरण:
प्राकृतिक समीकरण म्हणजेच शेतीमध्ये एका विशिष्ट प्रदेशातील कीटनाशकाच्या वापराच्या लक्षात घेतलेल्या गोष्टींमुळे एक प्रदेशातील शेतीत कीटनाशकांची वापरे अनिवार्य होते. प्राकृतिक समीकरणाचा एक उदाहरण आहे कीटनाशक गंधक (सल्फर) जीवाणु विषाणू आणि स्पोजीसिती घातकाच्या निर्माणात मदत करू शकतो.

अनुभवज्ञ तंतु:
आपल्या शेतीमध्ये किंवा फसळांमध्ये कीटाचे नियंत्रण करण्याच्या लक्षात घेतलेल्या तंतूंमुळे एका शेतकऱ्याला कीटप्रबंधन केल्यास, त्याच्या अनुभवात वाढता वाढता अनुभव मिळतो. तंतु वापरण्याच्या लक्षात घेतलेल्या अनुभवाच्या माध्यमातून इतर शेतकऱ्यांना सांगता येईल की कोणत्याही तंतूंनी उन्नती किंवा हानीकृति केली का.

इतर प्राकृतिक उपाय:
अनेक प्राकृतिक उपाय आहेत जे शेतीमध्ये कीटाचे नियंत्रण करण्यात मदत करू शकतात. काही प्रमुख प्राकृतिक कीटनाशकांची माहिती आहे:

नीम आणि करंजीचे तेल (Neem Oil):
नीम आणि करंजीचे तेल कीटाच्या नियंत्रणासाठी अत्यंत फायदेशीर आहे. नीम अनेक कीटांचे नाश करणारे गुणकारी आहे.
नीम आणि करंजीचे तेल कीटाच्या नियंत्रणासाठी वापरले जाते. ये दोन्ही वनस्पतीं कीटाच्या नियंत्रणासाठी प्रसिद्ध आहेत आणि केंद्रीय आरोग्य विज्ञानं तसेच कृषि अनुसंधान संस्थानाने त्यांचा उपयोग अनुसंधान केलेला आहे.
नीम तेल कीटांची नियंत्रणे करणारंतु एक अद्भुत उपाय आहे.
नीम तेलामध्ये नीमबीजांमध्ये आहे, ज्यामुळे त्यात कीटकंदून बचाव करण्यात मदत होते.
नीम तेलात अमर्गांग, आझादी, आणि निम्बिन अशी केळी गुणस्त्रोत आहे ज्यामुळे कीटकांकिडीच्या विकिरणांची नियंत्रणे होते.

करंजी तेल (Karanja Oil):
करंजीचे तेल देशात सर्वत्र प्रसारी आहे आणि नैसर्गिक बीजांमधून तयार केलेले आहे.
त्यात करंजीकिटकंदू, करांजीचे तेलातील एक अद्भुत गुणस्त्रोत आहे, ज्यामुळे कीटकांकिडीच्या विकिरणांची नियंत्रणे होते.
कीटाच्या नियंत्रणासाठी, नीम आणि करंजीचे तेल पाण्यात मिसळून त्यात थोडे डिटर्जेंट घालून मिसळलेलं द्रव फळांच्या क्षेत्रात स्प्रे करून लागवड करण्यात येते. नियमित अंतरानंतर इतर कीटांचे उपाय किंवा सांगण्यात येणारंतु, व्यापक प्रदूषणमुक्त आणि आरोग्यकर उपायांसाठी सर्वच स्वच्छता नियमित ठेवणं आवश्यक आहे.

धान्यात्मक प्रदूर्भाव:
धान्यात्मक प्रदूर्भाव हे कीटांची वृद्धी रोकण्यासाठी आणि त्यांना नष्ट करण्यासाठी एक अन्य उपाय आहे.
धान्यात्मक प्रदूर्भाव हे कीटांची वृद्धी रोकण्यासाठी काही उपाये आहेत. इन्हीमध्ये काही मुख्य उपायांमध्ये सहायक आहेत:

कीटनाशके (Pesticides):
विशेषतः धान्यांच्या शेतांमध्ये कीटनाशके वापरल्यास, कीटांची वृद्धी कमी होते. परंतु, यात्रेच्या स्थितीत कीटनाशके सावधानीपूर्वक वापरणे आवश्यक आहे किंवा प्राकृतिक कीटनाशके वापरणे एक विचार आहे.
बुआई समयानुसार प्रबंधन: सहायक योजना तयार करून, धान्याच्या शेतांमध्ये बुआई समयानुसार कीटांच्या नियंत्रणासाठी कळवा करणे आवडते.
संशोधन आणि विकेंद्रीकरण: शोध आणि विकेंद्रीकरणच्या माध्यमातून कीटांच्या विषयांची सटीक ओळख केली पाहिजे. त्यासाठी विशेषज्ञांची सहाय्य घ्यायची आहे.
प्राकृतिक शत्रूंचे प्रबंधन: प्राकृतिक शत्रूंचे प्रबंधन करण्यासाठी शत्रूप्रतिष्ठाने आणि प्राकृतिक कीटनाशके वापरायचे आहे. ते आपल्या शेतात संतुलन बनवतात आणि कीटांची वृद्धी कमी करतात.
समान्य स्वच्छता व व्यवस्थित प्रबंधन: धान्यांच्या शेतांमध्ये समान्य स्वच्छता ठेवणे आणि व्यवस्थित प्रबंधन करणे महत्वाचे आहे. विशेषतः अनियमित नियंत्रण व नियमित अंतराळाने कीटप्रबंधन करणे आवडते.
कीटांच्या नियंत्रणासाठी हे उपाये अनिवार्य नसताना, त्यातल्या सुसंगत उपायांचा संयोजन करणे आवडते. अधिक माहितीसाठी, स्थानीय कृषि अधिकारी किंवा कृषी विद्यापीठ संपर्क साधा.

गोबराचे तूप:
गोबराचे तूप कीटांना नष्ट करण्यात मदत करू शकते आणि त्यांची वृद्धी कमी करू शकते.

लैडी बग (Lady bug):
लैडी बगसारखी कीटनाशके खाणारे कीटकांसाठी एक प्रदूर्भाव साधता येईल.
“लेडी बग” हा लेडीबर्डचा एक प्रकार आहे, ज्याला विविध भागांमध्ये “लेडी बग” किंवा “लेडीबर्ड” म्हणून ओळखले जाते. ही कीटकनाशके आहेत जी लागवड केलेल्या पिकांमध्ये कीटक नियंत्रित करण्यास मदत करतात. यातील काही प्रजाती हिरोचौर आणि किटारिटेरा सारख्या आहेत.
लेडीबर्ड्स पिकांवर दिसणाऱ्या विविध कीटक कीटकांना खायला देतात, जसे की ऍफिड्स, थ्रिप्स, माइट्स आणि इतर अनेक प्रजाती. याशिवाय त्यांच्या अळ्या किडे खाण्यातही उत्साह निर्माण करतात.
कीटकनाशके म्हणून लेडी बग्स वापरण्याचा एक फायदा म्हणजे ते नैसर्गिकरित्या कीटकांवर नियंत्रण ठेवण्यास आणि कीटकनाशकांच्या अतिवापराचे नकारात्मक परिणाम टाळण्यास मदत करतात.
त्यांचा कीटकनाशके म्हणून वापर करण्यासाठी, तुम्हाला त्यांची जमिनीवर फवारणी करावी लागेल किंवा त्यांना मोठ्या प्रमाणात पिकांमध्ये सोडावे लागेल. याद्वारे ते पिकांचे संरक्षण करतात आणि प्रदूषण कमी करण्यास मदत करतात.

नीम केक (Neem cake):
नीम केक कीटाचे नाश करण्यात मदत करते आणि त्यांची वृद्धी रोकते.
कडुनिंबाचा केक, ज्याला कडुनिंब केक पावडर असेही म्हणतात, हे कडुनिंबाच्या बियापासून बनवलेले एक नैसर्गिक कीटकनाशक आहे. कडुनिंब (Azadirachta indica) हे भारतीय उपखंडात आढळणारे एक झाड आहे आणि त्याच्या विविध भागांपासून बनवलेल्या उत्पादनांचा उपयोग कीटकनाशकांसह विविध कारणांसाठी केला जातो.
कडुनिंबाचा पेंड सामान्यतः खाद्य वनस्पतींवर कीटकनाशक म्हणून वापरला जातो. हे एक प्रकारचे कीटकनाशक आहे जे झाडांना हानिकारक असलेल्या कीटकांना रोखण्यास मदत करू शकते.
निंबोळी केकचे काही प्रमुख गुणधर्म पुढीलप्रमाणे आहेत.
आयुर्वेदिक गुणधर्म:
कडुनिंबाची पेंड आयुर्वेदात एक प्रमुख औषध मानली जाते आणि विविध रोगांवर उपचार करण्यासाठी वापरली जाते.
कीटकनाशक प्रभाव:
कडुनिंबाच्या पेंडीमध्ये कीटकनाशक प्रभाव असतो, ज्यामुळे वनस्पतींचे कीटकांपासून संरक्षण होते.
खत सोडणे:
कडुलिंबाच्या पेंडमध्ये पोषक आणि खनिजे चांगल्या प्रमाणात असतात, जी वनस्पतींसाठी आवश्यक असतात. त्यामुळे झाडांना चांगले पोषण मिळू शकते.
कडुलिंबाची पेंड थेट खाण्यायोग्य वनस्पतींपासून मिळवता येते आणि शेतात फवारणी केल्यानंतर त्याचा परिणाम दिसून येतो. मात्र, त्याचा योग्य प्रमाणात आणि योग्य पद्धतीने वापर करणे महत्त्वाचे आहे, जेणेकरून शेतकऱ्यांना अधिक नफा मिळू शकेल आणि पर्यावरणाची कोणतीही हानी होणार नाही.

ब्रह्मसूत्र (Brahma Sutra):
ब्रह्मसूत्र वापरणे कीटांच्या नाशात मदत करू शकते.

नींबू आणि मिरस्त्राय (Lemon and peppermint) :
नींबू आणि मिरस्त्राय यांचे उपयोग कीटांच्या नाशात मदत करते.
कीटकनाशक म्हणून लिंबू आणि मिरास्त्राय यांचा एकत्रित वापर करणे हा एक नैसर्गिक मार्ग आहे जो कीटकांवर नियंत्रण ठेवण्यास मदत करू शकतो. लिंबू आणि गंधरस (कडुलिंब आणि कडुलिंबाचे तेल) दोन्ही नैसर्गिक उपाय आहेत जे कीटकनाशके आणि कीटकनाशके म्हणून काम करू शकतात. हे विशेषतः फळांच्या बागा किंवा जादुई बागांमध्ये रसायने वापरणे अयोग्य असलेल्या भागात उपयुक्त आहे. लिंबू (कडुलिंब) मध्ये इंग्रजीमध्ये Azadirachtin नावाचे एक संयुग असते, जे कीटकनाशक म्हणून कार्य करते. लिंबाच्या बिया, पाने, तेल आणि लिंबाच्या सालामध्ये हे संयुग जास्त प्रमाणात असते. लिंबाचा वापर नैसर्गिक कीटकनाशक म्हणून केला जाऊ शकतो किंवा पाण्यात लिंबू तेल मिसळून स्प्रे म्हणून वापरता येऊ शकतो.
कडुलिंबाचे तेल कीटकनाशक म्हणून देखील वापरले जाते आणि त्यात लिंबू तेल तसेच इतर नैसर्गिक घटक असू शकतात. हे कीटकांना मारण्यात आणि त्यांच्या प्रजाती नष्ट करण्यात मदत करू शकते.
कृपया लक्षात घ्या की प्रयोग करण्यापूर्वी तुम्ही हे सुनिश्चित केले पाहिजे की तुम्ही वापरत असलेल्या उत्पादनांचे कोणतेही हानिकारक किंवा नकारात्मक प्रभाव नाहीत. बागकामाच्या विशिष्ट परिस्थितीनुसार, तुम्ही वेगवेगळ्या स्रोतांकडून सल्ला घ्यावा आणि सुरक्षा सूचनांचे पालन केले पाहिजे.

फेरोमोन ट्रॅप्स (Pheromone traps):
फेरोमोन ट्रॅप्स हे कीटांचे नियंत्रण करण्यात मदत करते आणि त्यांची वृद्धी कमी करते.
या प्राकृतिक कीटनाशकांचे वापर करण्यात सुरक्षितता ठेवावी, त्यातील तथ्यांकिंवा सूचनांचे खात्रीपूर्ण असावे. प्राकृतिक उपायांचे संचालन करताना विचारलेल्या व्यापक तथ्यांचे अनुसरण करावे आणि त्यातील सोबत आपल्या स्थानिक शेतीसाठी किंवा फसळीसाठी सुरक्षित वापर केलेल्या पद्धतींचे उपयोग करावे. फेरोमोन सापळे हे एक प्रकारचे कीटकनाशक आहेत जे कीटकांना आकर्षित करण्यासाठी ते तयार केलेल्या फेरोमोनचा वापर करतात. फेरोमोन्स हे एक प्रकारचे कीटकनाशक आहे जे कीटकांचे विशिष्ट संकेत छापण्यात मदत करते, जेणेकरून ते परस्पर आकर्षणाने गोळा केले जाऊ शकतात.
फेरोमोन सापळे निर्जंतुकीकरणासाठी पतंग, सुरवंट, बेडबग आणि इतरांसारख्या विविध कीटकांविरूद्ध वापरले जाऊ शकतात. हे सापळे सामान्यत: फेरोमोन-इंप्रेग्नेटेड पॅड, चिकट सापळे आणि प्लास्टिकच्या सापळ्यांच्या स्वरूपात येतात आणि उच्च परिणामकारकतेसह कीटकांना आकर्षित करण्यास मदत करतात.
फेरोमोन सापळ्यांचा वापर हा “फेरोमोन मॉनिटरिंग” नावाच्या प्रक्रियेचा एक भाग आहे. हे कीटकांच्या लोकसंख्येचे निरीक्षण आणि व्यवस्थापन करण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकते आणि विशिष्ट कीटकांची स्थिती समजून घेण्यास मदत करू शकते जेणेकरून योग्य कारवाई करता येईल.
कृपया लक्षात घ्या की फेरोमोन सापळे केवळ आकर्षणाचे साधन आहेत आणि कीटकांना पूर्णपणे मारण्यासाठी पूर्व-प्रोग्राम केलेले कीटकनाशक म्हणून कार्य करू शकत नाहीत. म्हणून, त्यांचा वापर केवळ लक्ष वेधण्यासाठी आणि आकर्षित केलेल्या किटच्या बाहेर काढण्यासाठी केला पाहिजे.